Sự cần thiết xây dựng dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự
Luật Tương trợ tư pháp (TTTP) được ban hành ngày 21/11/2007 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2008, đã tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động hợp tác với nước ngoài về tương trợ tư pháp (TTTP) trong cả 4 lĩnh vực: dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù. Hoạt động TTTP thời gian quan có nhiều chuyển biến, góp phần rút ngắn thời gian, tạo thuận lợi cho quá trình xét xử các vụ việc có yếu tố nước ngoài và đấu tranh phòng chống tội phạm, qua đó góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội để phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Luật TTTP đã thể chế hoá đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về tăng cường hội nhập quốc tế về pháp luật và cải cách tư pháp cũng như nội luật hoá các cam kết quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực này.
Tuy nhiên, sau hơn 17 năm thực hiện, để đáp ứng những yêu cầu mới phát sinh của quá trình hội nhập quốc tế, yêu cầu của cải cách pháp luật, cải cách tư pháp và chuyển đổi số cũng như thực tiễn phát triển của hoạt động TTTP, Luật TTTP đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập như Luật TTTP điều chỉnh chung cả bốn lĩnh vực dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù nhưng mỗi lĩnh vực lại có đối tượng, phạm vi điều chỉnh với tính chất đặc thù riêng, mục đích và tính chất, nguyên tắc hợp tác khác nhau; chủ thể yêu cầu, chủ thể thực hiện, trình tự, thủ tục, thời gian thực hiện các yêu cầu TTTP trong từng lĩnh vực hoàn toàn độc lập và khác nhau.
Từ thực tiễn thi hành và áp dụng Luật TTTP trong lĩnh vực dân sự, nhằm khắc phục những hạn chế trong công tác, hoạt động ủy thác, tương trợ tư pháp trong khi chúng ta ký kết ngày càng nhiều các Hiệp định tương trợ tư pháp với các nước và thực tiễn hoạt động uỷ thác tư pháp ngày càng phát triển, trong thời gian tới, theo chúng tôi, cần thiết phải xây dựng Luật tương trợ tư pháp về dân sự, bởi vì đây là một vấn đề rất rộng, liên quan đến chức năng, nhiệm vụ không chỉ của các cơ quan thuộc Chính phủ (Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, Bộ Công An…), các cơ quan chính quyền địa phương mà còn liên quan nhiều đến chức năng của các ngành Toà án, Kiểm sát, Thi hành án... Việc ban hành Luật tương trợ tư pháp về dân sự sẽ có giá trị ràng buộc (về nghĩa vụ pháp lý) đối với cả Toà án nhân dân Tối cao và Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao trong việc thực hiện, đặc biệt là cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành và sự chỉ đạo, hướng dẫn việc thực hiện các Hiệp định tương trợ tư pháp đã ký kết, đáp ứng yêu cầu của công tác này trong quá trình hội nhập quốc tế, cải cách pháp luật và cải cách tư pháp.
Vì vậy, việc xây dựng đạo luật riêng về TTTP về dân sự là cần thiết nhằm hoàn thiện pháp luật TTTP về dân sự theo hướng hiện đại, khả thi, là cơ sở pháp lý toàn diện tạo điều kiện thúc đẩy hợp tác quốc tế, hỗ trợ quy trình giải quyết các vụ việc dân sự (theo nghĩa rộng) có yếu tố nước ngoài và vụ án hành chính được nhanh chóng, chính xác và hiệu quả; giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng có liên quan, tăng cường khả năng thực hiện quyền tiếp cận công lý của người dân; tạo nền tảng cho việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế về TTTP trong lĩnh vực dân sự.
Thực hiện Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 26/6/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phân công cơ quan chủ trì soạn thảo, thời hạn trình các dự án luật, pháp lệnh được điều chỉnh trong Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024 và các dự án luật thuộc Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025; Quyết định số 1201/QĐ-BTP ngày 28/6/2024 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc thành lập Ban soạn thảo và Tổ biên tập xây dựng dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự (Luật TTTP về dân sự), Bộ Tư pháp đã có quyết định ban hành kế hoạch xây dựng Luật về TTTP trong lĩnh vực dân sự và tiến hành các bước, quy trình xây dựng và ban hành Luật Tương trợ tư pháp về dân sự đảm bảo trình tự thủ tục lập đề nghị xây dựng luật được thực hiện bài bản, hồ sơ đầy đủ theo đúng Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; phù hợp với chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; kế thừa các quy định còn phù hợp của Luật tương trợ tư pháp năm 2007 và các văn bản hướng dẫn thi hành, bổ sung các quy định mới trên cơ sở luật hóa các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Dự án Luật TTTP về dân sự đưa ra ba chính sách,
Chính sách 1: Mở rộng phạm vi TTTP dân sự bao quát toàn diện yêu cầu thực tiễn và nội luật hóa các cam kết quốc tế của Việt Nam tại các ĐƯQT song phương, đa phương mà Việt Nam là thành viên, đảm bảo cơ sở pháp lý toàn diện, hiện đại, thúc đẩy hợp tác quốc tế về TTTP về dân sự.
Chính sách 2: Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phối hợp liên ngành trong việc thực hiện hoạt động TTTP về dân sự; xác định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cơ quan; tạo cơ chế xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ
- Ban hành quy định để tạo cơ chế xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ trong TTTP về dân sự
Chính sách 3: Nâng cao hiệu quả hoạt động TTTP về dân sự theo hướng hoàn thiện quy trình, thủ tục, hồ sơ, thời gian thực hiện nhanh, gọn, hiệu quả, hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin
Nội dung của các chính sách đều thể hiện: Tiếp tục quy định theo hướng kế thừa các quy định hiện hành về: Chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan từ trung ương đến địa phương; quy trình, thủ tục thực hiện và thời hạn xử lý tại mỗi cơ quan; Mở rộng phạm vi TTTP về dân sự áp dụng thủ tục TTTP về dân sự để giải quyết các yêu cầu TTTP trong tố tụng hành chính; Xác định nguyên tắc thực hiện TTTP; áp dụng nguyên tắc có đi có lại; cho phép áp dụng pháp luật nước ngoài và nội luật hóa các tiêu chuẩn quốc tế về TTTP phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam; Tạo cơ chế để thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận và xử lý các yêu cầu đi và đến; Ghi nhận giá trị pháp lý của kết quả thực hiện TTTP bao gồm cả phương thức điện tử; Quy định cụ thể về thu nộp và thanh toán chi phí TTTP.
Dự án Luật mở rộng phạm vi TTTP dân sự bao quát toàn diện yêu cầu thực tiễn và nội luật hóa các cam kết quốc tế của Việt Nam tại các ĐƯQT song phương, đa phương mà Việt Nam là thành viên, đảm bảo cơ sở pháp lý toàn diện, hiện đại, thúc đẩy hợp tác quốc tế về TTTP về dân sự.
Dự kiến bố cục, nội dung cơ bản của Dự thảo Luật TTTP về dân sự được xây dựng với bố cục gồm 06 chương, 39 điều. Cụ thể như sau:
Chương I. Những quy định chung (gồm 09 điều: từ Điều 1 đến Điều 9);
Chương II. Yêu cầu tương trợ tư pháp của Việt Nam (gồm 10 điều: từ Điều 10 đến Điều 20);
Chương III. Thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp của nước ngoài (gồm 07 điều: từ Điều 21 đến Điều 27);
Chương IV. Chi phí trong tương tư pháp (gồm 04 điều: từ Điều 28 đến Điều 31);
Chương V. Trách nhiệm/Nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước có liên quan trong hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự (gồm 05 điều: từ Điều 32 đến Điều 36);
Chương VI. Điều khoản thi hành (gồm 04 điều: từ Điều 37 đến Điều 40).
Xây dựng và ban hành Luật Tương trợ tư pháp về dân sự sẽ tạo cơ chế để từng bước xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ của nước ngoài (giao cho đơn vị cung cấp dịch vụ công như thừa phát lại hoặc bưu điện trực tiếp nhận hồ sơ tống đạt giấy tờ từ Cơ quan Trung ương là Bộ Tư pháp). Từng bước ứng dụng công nghệ thông tin, tin học hóa quy trình thực hiện tương trợ tư pháp giữa các cơ quan thực hiện, đơn giản hóa quy trình, hồ sơ ủy thác tư pháp. Đến nay Bộ Tư pháp tổ chức phiên họp thẩm định đề nghị xây dựng Luật Tương trợ tư pháp (Luật TTTP) về dân sự và đang khẩn trương tiến hành các trình tự, thủ tục và các công việc có liên quan để lấy ý kiến và sớm trình Quốc Hội xem xét thẩm định và ban hành Luật TTTP về dân sự. Luật TTTP về dân sự được ban hành sẽ góp phần rút ngắn thời gian, tạo thuận lợi cho quá trình xét xử các vụ việc có yếu tố nước ngoài tại Tòa án được nhanh chóng, bảo đảm được quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự tham gia tố tụng.